Wie wordt verstaan onder ‘betrokkene(n)’?
In de meldcode wordt veelvuldig gesproken over de ‘betrokkene(n)’. Wie hieronder precies moet(en) worden verstaan, is afhankelijk van de voorliggende situatie. In geval van kindermishandeling gaat het in ieder geval om de minderjarige(n) en de gezagdragende ouder(s) of andere vertegenwoordiger(s).9 Bij huiselijk geweld gaat het om de patiënt en, als de patiënt vertegenwoordigd wordt, diens vertegenwoordiger.10
Wat is de mantelzorgverleningscheck?
De mantelzorgverleningscheck is vergelijkbaar met de kindcheck en is ook onderdeel van stap 1 van het Stappenplan (vermoeden van) Kindermishandeling en huiselijk geweld (onderdeel I). Bij de mantelzorgverleningscheck gaat de arts onder andere na of er in de omgeving van zijn volwassen patiënt personen zijn die van deze patiënt afhankelijk zijn voor mantelzorg. De mantelzorgverleningscheck is bedoeld voor artsen die werken met volwassen patiënten.8 Deze check wordt in vergelijkbare gevallen uitgevoerd als de kindcheck. In tegenstelling tot de kindcheck is de mantelzorgverleningscheck niet wettelijk verplicht. Deze is door de KNMG vanuit het oogpunt van zorgvuldigheid in de meldcode opgenomen.
Wat is de kindcheck?
De kindcheck is een wettelijk verplicht onderdeel van stap 1 van het Stappenplan (vermoeden van) Kindermishandeling en huiselijk geweld (onderdeel I). Deze check is bedoeld voor alle artsen die werken met volwassen patiënten, zoals huisartsen, psychiaters, artsen voor verstandelijk gehandicapten (Arts VG) of SEH-artsen.
Bij de kindcheck gaat de arts na of er in het gezin van zijn volwassen patiënt kinderen zijn die van deze patiënt afhankelijk zijn. Zo ja, dan gaat de arts na of de patiënt in staat is goed voor die kinderen te zorgen of, als dat niet zo is, daar hulp bij te vragen. Daarvoor checkt de arts of de patiënt beschikt over een goed netwerk.
De kindcheck wordt uitgevoerd bij patiënten die verkeren in een dusdanige lichamelijke of geestelijke conditie of in dusdanige omstandigheden, dat zij een risico kunnen vormen voor de veiligheid of de ontwikkeling van de kinderen die van hen afhankelijk zijn. Het is de professionele inschatting van de individuele arts om te besluiten in welke gevallen een kindcheck noodzakelijk is. Zie hiervoor ook de Handleiding Kindcheck van Augeo.
Wat betekent onthulling of disclosure?
Onthulling (disclosure) betekent dat het slachtoffer of de pleger zelf melding maakt van en/of hulp vraagt voor kindermishandeling en/of huiselijk geweld.
Wie wordt verstaan onder 'betrokkene(n)'?
Wat is de mantelzorgverleningscheck?
Wat is de kindcheck?
Wat betekent onthulling of disclosure?
Wat is structurele onveiligheid?
Wat is acute onveiligheid?
Wat is volwassenengeweld?
Navigeer snel naar:
Welke vormen van kindermishandeling en huiselijk geweld zijn er?
Wat is huiselijk geweld?
6 Deze factsheets zijn bij de herziening van de meldcode in 2018 ontwikkeld door meer dan 50 ketenpartners in de strijd tegen kindermishandeling en huiselijk geweld, en door diverse beroepsverenigingen die werken met een meldcode. De factsheets zijn te downloaden via www.huiselijkgeweld.nl/vormen. Voor de volledigheid zijn deze, en andere links ook opgenomen in deze meldcode. De factsheets bevatten per type geweld compacte informatie over prevalentie, de belangrijkste signalen en risicofactoren, tips en verwijzingen voor de aanpak et cetera. Zie: https://www.huiselijkgeweld.nl/vormen.
7 Basisdocument Het afwegingskader in de meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling. Den Haag, Ministerie van VWS, 2017.
8 Ontleend aan de Richtlijn vermoeden van ouderenmishandeling in het medisch-specialistische zorgdomein, NVKG, november 2018.
9 Voor meer informatie over de wettelijke regels over toestemming en informatie bij de behandeling van minderjarige kinderen, zie de KNMG-wegwijzer Toestemming en informatie bij behandeling van minderjarigen (2019).
10 Voor meer informatie over de wettelijke regels over toestemming en informatie bij de behandeling van meerderjarige wilsonbekwame patiënten, zie het KNMG-webdossier Meerderjarige wilsonbekwamen.
Toelichting op de vormen van kindermishandeling en huiselijk geweld
De bovengenoemde vormen van kindermishandeling en huiselijk geweld kunnen zich op verschillende manieren uiten. Voorbeelden zijn (ex-)partnergeweld, ouderenmishandeling, geweld door een mantelzorger en eergerelateerd geweld, waaronder huwelijksdwang, gedwongen achterlating, het verbergen van vrouwen en vrouwelijke genitale verminking. Ook gaat het om oudermishandeling, mensenhandel, stalking, online seksuele intimidatie, geweld tegen zwangeren (in een kwetsbare positie) en het ongeboren kind, kindermishandeling door falsificatie, jeugdprostitutie en de gevolgen voor kinderen van een complexe scheiding van hun ouders.
Toelichting bij de definitie structurele onveiligheid
Een voorgeschiedenis van huiselijk geweld of kindermishandeling is de belangrijkste voorspeller van herhaling en/of het voortduren van onveiligheid (bij pleger en slachtoffer) in de toekomst.7 Zie voor een aantal (niet-limitatieve) voorbeelden van structurele onveiligheid bijlage 6 van deze meldcode.
Toelichting bij de definitie acute onveiligheid
Bij het afwegen van signalen van huiselijk geweld en/of kindermishandeling schat de arts allereerst en voortdurend in of de betrokkene(n) in acuut (levens)gevaar is. Dit betreft (dreigend) fysiek, psychisch of seksueel geweld (met of zonder letsel) of – in geval van kinderen of (zorg)afhankelijke volwassenen – de afwezigheid van de meest basale verzorging, waaronder eten, drinken, kleding en onderdak. Ook vallen hier situaties onder als bijvoorbeeld het onnodig toedienen van (medische) middelen, het onthouden van noodzakelijke medische hulp, het verrichten van onnodige zorg of het nalaten van benodigde zorg.
De arts vraagt zo nodig een (forensisch) medisch expert, bijvoorbeeld op het gebied van letselduiding, om het vermoeden van acute onveiligheid te onderbouwen. Zie voor een aantal (niet-limitatieve) voorbeelden van acute onveiligheid bijlage 5 van deze meldcode.
Wat is structurele onveiligheid?
Bij structurele onveiligheid is er sprake van herhaling of het voortduren van onveilige situaties of situaties van geweld, die de gezondheid, het welzijn of de ontwikkeling bedreigen.
Wat is acute onveiligheid?
We spreken van acute onveiligheid als een persoon in direct fysiek of psychisch gevaar is, diens veiligheid de komende uren/dagen niet gegarandeerd is en hij direct bescherming nodig heeft. Dit om te voorkomen dat er (meer) fysiek letsel en/of ernstige psychische schade ontstaat.
Wat is volwassenengeweld?
We spreken van volwassenengeweld in geval van huiselijk geweld met uitsluitend volwassenen als slachtoffer. Huiselijk geweld waar kinderen als getuige het slachtoffer van zijn, valt niet onder het begrip volwassenengeweld zoals bedoeld in deze meldcode. Dit valt onder de begrippen kindermishandeling en huiselijk geweld.
Mishandeling en geweld tegen specifieke doelgroepen
Daarnaast is het goed om aandacht te hebben voor kindermishandeling en huiselijk geweld tegen specifieke doelgroepen, zoals bijvoorbeeld mannen, kwetsbare migranten, leden van de lhbtiq+ - gemeenschap en mensen met een verstandelijke beperking. Zie voor een overzicht van alle typen kindermishandeling en huiselijk geweld bijlage 7 van deze meldcode. Daarin wordt ook verwezen naar factsheets met nadere informatie.6
Kindermishandeling als gevolg van problemen bij ouders
Het ouderschap kan (tijdelijk) tekortschieten, bijvoorbeeld wanneer de ouder kampt met ernstige psychiatrische- of verslavingsproblematiek en/of een verstandelijke beperking, waarvan kindermishandeling (veelal emotionele verwaarlozing) of huiselijk geweld een ongewenst gevolg kan zijn. Vanwege de ernst van deze problematiek en omdat deze kinderen een hoger risico hebben op het ontwikkelen van psychische en lichamelijke problematiek, is extra aandacht voor deze doelgroep gewenst. Zie de factsheet van de NVvP in bijlage 7 Overzicht vormen kindermishandeling en huiselijk geweld. Het is van belang dat hulpverleners daarom al vroeg in de behandeling in gesprek gaan met ouders over het ouderschap. Onderzoek laat zien dat dit ook de wens is van ouders. Op deze manier kan samen met ouders nagedacht worden over preventie en kan melding in veel gevallen voorkomen worden.
De term kindermishandeling raakt vaak zowel deze ouders als hun behandelaren. Hoewel de term kindermishandeling feitelijk juist is, gezien de ernstige korte en lange termijn gevolgen voor het kind, voelt het voor ouders vaak niet zo. Vaak heeft goede zorg voor hun kinderen hun hoogste prioriteit, maar schiet het ouderschap tekort door de aanwezige stoornis. Hierbij kan gedacht worden aan bij de stoornis passende problemen in de impulsregulatie, risicovol gedrag, maar ook verminderde emotionele responsiviteit, kleuring van het zelfbeeld en wereldbeeld door blootstelling van kinderen aan angstige en achterdochtige cognities, of zorg van het kind voor de ouder waardoor de eigen emotionele ontwikkeling bedreigd wordt. Zie ook bijlage 8 Tips voor gesprekken met ouders.
Welke vormen van kindermishandeling en huiselijk geweld zijn er?
De volgende vormen van kindermishandeling en huiselijk geweld kunnen worden onderscheiden. Zij komen vaak naast elkaar voor:
Lichamelijke mishandeling of geweld
Lichamelijke verwaarlozing
Emotionele/geestelijke mishandeling of geweld
Emotionele/geestelijke verwaarlozing
Seksueel misbruik of geweld
Financiële uitbuiting
Getuige van huiselijk geweld
Bij kinderen wordt geweld meestal ‘mishandeling’ of ‘misbruik’ (bij seksueel geweld) genoemd, bij volwassenen ‘geweld’.
Toelichting op definitie huiselijk geweld
Deze definitie sluit aan bij de definitie van huiselijk geweld in artikel 1.1.1 Wmo: lichamelijk, geestelijk of seksueel geweld, of bedreiging daarmee, door iemand uit de huiselijke kring.
Wat is huiselijk geweld?
Onder huiselijk geweld verstaan we: (dreigen met) geweld, op enigerlei locatie, door iemand uit de huiselijke kring, waarbij onder geweld wordt verstaan: de fysieke, seksuele of psychische aantasting van de persoonlijke integriteit van het slachtoffer, daaronder ook begrepen partnergeweld, eergerelateerd geweld en ouderenmishandeling. Tot de huiselijke kring behoren: een familielid, een huisgenoot, een (voormalig) echtgenoot of (geregistreerd) partner en een mantelzorger.
6 Deze factsheets zijn bij de herziening van de meldcode in 2018 ontwikkeld door meer dan 50 ketenpartners in de strijd tegen kindermishandeling en huiselijk geweld, en door diverse beroepsverenigingen die werken met een meldcode. De factsheets zijn te downloaden via www.huiselijkgeweld.nl/vormen. Voor de volledigheid zijn deze, en andere links ook opgenomen in deze meldcode. De factsheets bevatten per type geweld compacte informatie over prevalentie, de belangrijkste signalen en risicofactoren, tips en verwijzingen voor de aanpak et cetera. Zie: https://www.huiselijkgeweld.nl/vormen.
7 Basisdocument Het afwegingskader in de meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling. Den Haag, Ministerie van VWS, 2017.
8 Ontleend aan de Richtlijn vermoeden van ouderenmishandeling in het medisch-specialistische zorgdomein, NVKG, november 2018.
9 Voor meer informatie over de wettelijke regels over toestemming en informatie bij de behandeling van minderjarige kinderen, zie de KNMG-wegwijzer Toestemming en informatie bij behandeling van minderjarigen (2019).
10 Voor meer informatie over de wettelijke regels over toestemming en informatie bij de behandeling van meerderjarige wilsonbekwame patiënten, zie het KNMG-webdossier Meerderjarige wilsonbekwamen.
Wie wordt verstaan onder ‘betrokkene(n)’?
In de meldcode wordt veelvuldig gesproken over de ‘betrokkene(n)’. Wie hieronder precies moet(en) worden verstaan, is afhankelijk van de voorliggende situatie. In geval van kindermishandeling gaat het in ieder geval om de minderjarige(n) en de gezagdragende ouder(s) of andere vertegenwoordiger(s).9 Bij huiselijk geweld gaat het om de patiënt en, als de patiënt vertegenwoordigd wordt, diens vertegenwoordiger.10
Wat is de mantelzorgverleningscheck?
De mantelzorgverleningscheck is vergelijkbaar met de kindcheck en is ook onderdeel van stap 1 van het Stappenplan (vermoeden van) Kindermishandeling en huiselijk geweld (onderdeel I). Bij de mantelzorgverleningscheck gaat de arts onder andere na of er in de omgeving van zijn volwassen patiënt personen zijn die van deze patiënt afhankelijk zijn voor mantelzorg. De mantelzorgverleningscheck is bedoeld voor artsen die werken met volwassen patiënten.8 Deze check wordt in vergelijkbare gevallen uitgevoerd als de kindcheck. In tegenstelling tot de kindcheck is de mantelzorgverleningscheck niet wettelijk verplicht. Deze is door de KNMG vanuit het oogpunt van zorgvuldigheid in de meldcode opgenomen.
Toelichting bij de definitie structurele onveiligheid
Een voorgeschiedenis van huiselijk geweld of kindermishandeling is de belangrijkste voorspeller van herhaling en/of het voortduren van onveiligheid (bij pleger en slachtoffer) in de toekomst.7 Zie voor een aantal (niet-limitatieve) voorbeelden van structurele onveiligheid bijlage 6 van deze meldcode.
Wat is de kindcheck?
De kindcheck is een wettelijk verplicht onderdeel van stap 1 van het Stappenplan (vermoeden van) Kindermishandeling en huiselijk geweld (onderdeel I). Deze check is bedoeld voor alle artsen die werken met volwassen patiënten, zoals huisartsen, psychiaters, artsen voor verstandelijk gehandicapten (Arts VG) of SEH-artsen.
Bij de kindcheck gaat de arts na of er in het gezin van zijn volwassen patiënt kinderen zijn die van deze patiënt afhankelijk zijn. Zo ja, dan gaat de arts na of de patiënt in staat is goed voor die kinderen te zorgen of, als dat niet zo is, daar hulp bij te vragen. Daarvoor checkt de arts of de patiënt beschikt over een goed netwerk.
De kindcheck wordt uitgevoerd bij patiënten die verkeren in een dusdanige lichamelijke of geestelijke conditie of in dusdanige omstandigheden, dat zij een risico kunnen vormen voor de veiligheid of de ontwikkeling van de kinderen die van hen afhankelijk zijn. Het is de professionele inschatting van de individuele arts om te besluiten in welke gevallen een kindcheck noodzakelijk is. Zie hiervoor ook de Handleiding Kindcheck van Augeo.
Wat betekent onthulling of disclosure?
Onthulling (disclosure) betekent dat het slachtoffer of de pleger zelf melding maakt van en/of hulp vraagt voor kindermishandeling en/of huiselijk geweld.
Wat is structurele onveiligheid?
Bij structurele onveiligheid is er sprake van herhaling of het voortduren van onveilige situaties of situaties van geweld, die de gezondheid, het welzijn of de ontwikkeling bedreigen.
Toelichting op de vormen van kindermishandeling en huiselijk geweld
De bovengenoemde vormen van kindermishandeling en huiselijk geweld kunnen zich op verschillende manieren uiten. Voorbeelden zijn (ex-)partnergeweld, ouderenmishandeling, geweld door een mantelzorger en eergerelateerd geweld, waaronder huwelijksdwang, gedwongen achterlating, het verbergen van vrouwen en vrouwelijke genitale verminking. Ook gaat het om oudermishandeling, mensenhandel, stalking, online seksuele intimidatie, geweld tegen zwangeren (in een kwetsbare positie) en het ongeboren kind, kindermishandeling door falsificatie, jeugdprostitutie en de gevolgen voor kinderen van een complexe scheiding van hun ouders.
Toelichting bij de definitie acute onveiligheid
Bij het afwegen van signalen van huiselijk geweld en/of kindermishandeling schat de arts allereerst en voortdurend in of de betrokkene(n) in acuut (levens)gevaar is. Dit betreft (dreigend) fysiek, psychisch of seksueel geweld (met of zonder letsel) of – in geval van kinderen of (zorg)afhankelijke volwassenen – de afwezigheid van de meest basale verzorging, waaronder eten, drinken, kleding en onderdak. Ook vallen hier situaties onder als bijvoorbeeld het onnodig toedienen van (medische) middelen, het onthouden van noodzakelijke medische hulp, het verrichten van onnodige zorg of het nalaten van benodigde zorg.
De arts vraagt zo nodig een (forensisch) medisch expert, bijvoorbeeld op het gebied van letselduiding, om het vermoeden van acute onveiligheid te onderbouwen. Zie voor een aantal (niet-limitatieve) voorbeelden van acute onveiligheid bijlage 5 van deze meldcode.
Wat is acute onveiligheid?
We spreken van acute onveiligheid als een persoon in direct fysiek of psychisch gevaar is, diens veiligheid de komende uren/dagen niet gegarandeerd is en hij direct bescherming nodig heeft. Dit om te voorkomen dat er (meer) fysiek letsel en/of ernstige psychische schade ontstaat.
Wat is volwassenengeweld?
We spreken van volwassenengeweld in geval van huiselijk geweld met uitsluitend volwassenen als slachtoffer. Huiselijk geweld waar kinderen als getuige het slachtoffer van zijn, valt niet onder het begrip volwassenengeweld zoals bedoeld in deze meldcode. Dit valt onder de begrippen kindermishandeling en huiselijk geweld.
Mishandeling en geweld tegen specifieke doelgroepen
Daarnaast is het goed om aandacht te hebben voor kindermishandeling en huiselijk geweld tegen specifieke doelgroepen, zoals bijvoorbeeld mannen, kwetsbare migranten, leden van de lhbtiq+ - gemeenschap en mensen met een verstandelijke beperking. Zie voor een overzicht van alle typen kindermishandeling en huiselijk geweld bijlage 7 van deze meldcode. Daarin wordt ook verwezen naar factsheets met nadere informatie.6
Kindermishandeling als gevolg van problemen bij ouders
Het ouderschap kan (tijdelijk) tekortschieten, bijvoorbeeld wanneer de ouder kampt met ernstige psychiatrische- of verslavingsproblematiek en/of een verstandelijke beperking, waarvan kindermishandeling (veelal emotionele verwaarlozing) of huiselijk geweld een ongewenst gevolg kan zijn. Vanwege de ernst van deze problematiek en omdat deze kinderen een hoger risico hebben op het ontwikkelen van psychische en lichamelijke problematiek, is extra aandacht voor deze doelgroep gewenst. Zie de factsheet van de NVvP in bijlage 7 Overzicht vormen kindermishandeling en huiselijk geweld. Het is van belang dat hulpverleners daarom al vroeg in de behandeling in gesprek gaan met ouders over het ouderschap. Onderzoek laat zien dat dit ook de wens is van ouders. Op deze manier kan samen met ouders nagedacht worden over preventie en kan melding in veel gevallen voorkomen worden.
De term kindermishandeling raakt vaak zowel deze ouders als hun behandelaren. Hoewel de term kindermishandeling feitelijk juist is, gezien de ernstige korte en lange termijn gevolgen voor het kind, voelt het voor ouders vaak niet zo. Vaak heeft goede zorg voor hun kinderen hun hoogste prioriteit, maar schiet het ouderschap tekort door de aanwezige stoornis. Hierbij kan gedacht worden aan bij de stoornis passende problemen in de impulsregulatie, risicovol gedrag, maar ook verminderde emotionele responsiviteit, kleuring van het zelfbeeld en wereldbeeld door blootstelling van kinderen aan angstige en achterdochtige cognities, of zorg van het kind voor de ouder waardoor de eigen emotionele ontwikkeling bedreigd wordt. Zie ook bijlage 8 Tips voor gesprekken met ouders.
Welke vormen van kindermishandeling en huiselijk geweld zijn er?
De volgende vormen van kindermishandeling en huiselijk geweld kunnen worden onderscheiden. Zij komen vaak naast elkaar voor:
Lichamelijke mishandeling of geweld
Lichamelijke verwaarlozing
Emotionele/geestelijke mishandeling of geweld
Emotionele/geestelijke verwaarlozing
Seksueel misbruik of geweld
Financiële uitbuiting
Getuige van huiselijk geweld
Bij kinderen wordt geweld meestal ‘mishandeling’ of ‘misbruik’ (bij seksueel geweld) genoemd, bij volwassenen ‘geweld’.
Toelichting op definitie huiselijk geweld
Deze definitie sluit aan bij de definitie van huiselijk geweld in artikel 1.1.1 Wmo: lichamelijk, geestelijk of seksueel geweld, of bedreiging daarmee, door iemand uit de huiselijke kring.
Wat is huiselijk geweld?
Onder huiselijk geweld verstaan we: (dreigen met) geweld, op enigerlei locatie, door iemand uit de huiselijke kring, waarbij onder geweld wordt verstaan: de fysieke, seksuele of psychische aantasting van de persoonlijke integriteit van het slachtoffer, daaronder ook begrepen partnergeweld, eergerelateerd geweld en ouderenmishandeling. Tot de huiselijke kring behoren: een familielid, een huisgenoot, een (voormalig) echtgenoot of (geregistreerd) partner en een mantelzorger.