² Voorheen werd ook wel gesproken van Paediatric Condition by Falsification (PCF), maar in deze meldcode wordt de term Kindermishandeling door Falsificatie gebruikt.

³ Zie onder andere: Nieuwenhuis, A. (2008). Huiselijk geweld op het netvlies gebrand: een onderzoek naar kinderen die getuige zijn van huiselijk geweld. Amsterdam: Vrije Universiteit. En: Pels, T., Lünnemann K., & Steketee M. (2011). Opvoeden na partnergeweld. Ondersteuning van moeders en jongeren van diverse afkomst. Utrecht, Verwey-Jonker Instituut.

⁴ Onder ‘geweld in de zorgrelatie’ wordt volgens artikel 1 Wkkgz het volgende verstaan: het seksueel binnendringen van het lichaam van een cliënt, ontucht met een cliënt of geweld jegens een cliënt, gepleegd door iemand die in dienst van een instelling of als opdrachtnemer van een instelling werkzaam is, of door een andere cliënt met wie de cliënt gedurende het etmaal of een dagdeel in een accommodatie van een instelling verblijft.

⁵ Burke Harris, N. (2020). Toxic Childhood stress. The legacy of early childhood trauma and how to heal. Pan MacMillan.

Ernstige (dreigende) schade voor het kind
Alle uitingsvormen van kindermishandeling vallen onder de wettelijke definitie, zoals lichamelijke mishandeling en verwaarlozing, psychische (emotionele) mishandeling en verwaarlozing, getuige zijn van huiselijk geweld, kindermishandeling door falsificatie², seksueel misbruik, vormen van online seksuele intimidatie, jeugdprostitutie, eergerelateerd geweld, mensenhandel, vrouwelijke genitale verminking en geweld tegen het ongeboren kind. Het begrip kindermishandeling is echter wel beperkt tot situaties van ernstige (dreigende) schade. Pas dan wordt overheidsingrijpen (naar aanleiding van een melding) gerechtvaardigd geacht. De definitie maakt op die manier duidelijk wanneer een ‘pedagogische tik’ of ‘knuffelen’ overgaan in kindermishandeling, namelijk zodra hierdoor bij het kind ernstige lichamelijke of psychische schade kan ontstaan.

Kind als slachtoffer of getuige van geweld
De definitie houdt in dat er niet alleen sprake is van kindermishandeling als het kind rechtstreeks slachtoffer is van geweld, maar ook als het kind daar getuige van is. Dat begrip moet breed worden opgevat. Het is niet noodzakelijk dat het kind het geweld ook daadwerkelijk heeft gezien. Ook het horen van huiselijk geweld valt onder het begrip kindermishandeling, net als het geconfronteerd worden met de gevolgen ervan, bijvoorbeeld in de vorm van een angstige ouder. Het langdurig getuige zijn van huiselijk geweld kan ernstige psychische schade bij een kind veroorzaken.³

Ernstige negatieve gevolgen of de dreiging daarvan
Tot slot blijkt uit de definitie dat het gaat om handelen of nalaten ‘waardoor ernstige schade wordt berokkend of dreigt te worden berokkend’. Een goede interpretatie hiervan is onmogelijk zonder de nodige achtergrondkennis over de gevolgen van kindermishandeling. Met name de omschrijving ‘ernstige schade’ en de woordcombinatie ‘dreigt te worden berokkend’ bieden ruimte voor discussie. In de praktijk is het niet altijd even makkelijk om in te schatten of het opvoedgedrag van de ouders ernstige negatieve gevolgen heeft voor het kind. En schade die dreigt te worden berokkend is niet direct aantoonbaar. Toch zijn handelingen die op den duur voor grote problemen zorgen, reden om te spreken van kindermishandeling. Daarbij gaat het meestal niet zozeer om een eenmalig voorval. Het betreft met name gedragingen die deel uitmaken van het opvoedpatroon van de ouders en die potentieel ernstig schadelijk zijn of door hun stelselmatige karakter ernstige schade kunnen veroorzaken.

Lichamelijke en geestelijke schade bij het kind
Schade als gevolg van mishandeling kan zich op verschillende manieren voordoen ‘in de vorm van fysiek of psychisch letsel’. Het gaat niet alleen om direct zichtbare schade, zoals blauwe plekken of brandwonden, maar ook om de gezondheidsschade die het gevolg kan zijn van stress door mishandeling.⁵ Kindermishandeling kan verder ook aanzienlijke geestelijke schade veroorzaken. Deze schade is vaak moeilijker te herstellen dan lichamelijk letsel.

Verwaarlozing meest voorkomende vorm van kindermishandeling
Kindermishandeling omvat meer dan alleen lichamelijk geweld: het gaat om ‘elke vorm van voor het kind bedreigende en gewelddadige interactie van fysieke, psychische of seksuele aard’. Ook verwaarlozing behoort uitdrukkelijk tot het begrip kindermishandeling. Dat blijkt uit de zinsnede ‘actief of passief opdringen’ in de wettelijke definitie. Deze zinsnede benadrukt ook dat het niet noodzakelijk is dat ouders hun kind doelbewust slecht behandelen. Veelal zijn zij zich niet bewust van de schadelijke gevolgen van hun gedrag voor het kind. Veruit de meeste mishandeling bestaat uit (lichamelijke of psychische) verwaarlozing. Lichamelijke verwaarlozing kan leiden tot zowel fysieke verschijnselen (bijv. ondervoeding, niet onderkennen van zintuiglijke of andere lichamelijke problemen, verwaarlozing van het gebit) als tot psychische klachten. Psychische verwaarlozing kan met name leiden tot bedreiging van het zelfbeeld, het welzijn, de (persoonlijkheids- en sociaal-emotionele of educatieve) ontwikkeling en soms ook de lichamelijke ontwikkeling (bijv. failure to thrive).

Mishandeling door personen van wie het kind afhankelijk is
In de definitie duidt de term ‘ouders’ op de biologische ouders en ook op stiefouders, adoptiefouders en pleegouders. Daarnaast worden andere personen genoemd ‘tot wie de minderjarige in een relatie van afhankelijkheid of van onvrijheid staat’. Door deze toevoeging kan het bij kindermishandeling ook gaan om andere personen van wie het kind afhankelijk is voor aandacht, bescherming en verzorging. Bijvoorbeeld de voogd of beroepskrachten die een kind een deel van de tijd onder hun hoede hebben zoals (pedagogisch)medewerkers van peuterspeelzalen, leerkrachten, groepsleiders en sporttrainers. De term ‘onvrijheid’ geeft aan dat het bovendien kan gaan om andere bekenden van het kind die hun machtsoverwicht misbruiken, zoals familie, buren of bekenden. Geweld in de zorgrelatie valt overigens buiten de reikwijdte van de meldcode. Op grond van artikel 11 lid 1 onder b van de Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (Wkkgz) moet een zorgaanbieder dergelijk geweld melden bij de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ).⁴

Mishandeling van minderjarigen en ongeboren kinderen
De definitie brengt met zich mee dat de meldcode (die zich mede richt op kindermishandeling) betrekking heeft op minderjarigen. Minderjarigen zijn mensen die de leeftijd van 18 jaar nog niet hebben bereikt. De meldcode is ook bedoeld voor situaties van dreigende ernstige schade voor het nog ongeboren kind. Op grond van het Burgerlijk Wetboek (artikel 1:2) wordt het kind waarvan een vrouw zwanger is, immers aangemerkt als al geboren ‘zo dikwijls zijn belang dit vordert’. Ook bij dreigende schade voor het ongeboren kind kan dus gesproken worden van kindermishandeling zoals bedoeld in de wet.

Toelichting op definitie kindermishandeling
De gehanteerde definitie komt overeen met de definitie van kindermishandeling in art. 1.1 Jeugdwet en art. 1.1.1 Wmo 2015. Belangrijke punten in de definitie zijn:

Wat is kindermishandeling?
Kindermishandeling is elke vorm van voor een minderjarige bedreigende of gewelddadige interactie van fysieke, psychische of seksuele aard, die de ouders of andere personen ten opzichte van wie de minderjarige in een relatie van afhankelijkheid of van onvrijheid staat, actief of passief opdringen, waardoor ernstige schade wordt berokkend of dreigt te worden berokkend aan de minderjarige in de vorm van fysiek of psychisch letsel.